Zar Sistemleri
Zarlar farklı rol yapma oyunlarda farklı yöntemlerle kullanılır. Bu yazıda popüler rol yapma oyunlarından yola çıkarak, dünyada yaygın olan üç farklı zar sisteminden bahsedeceğim. Hem zarların hangi oyunda nasıl kullanıldıklarına dair örneklemeler bulacak, hem de bu sistemlerin özelliklerini teknik açıdan inceleyeceksiniz.
Roll High
Roll High sistemler, ilgili zarın atıldığı ve üzerine gerekli eklemenin yapıldığı sistemlerdir. Amaç, atılan zarda yüksek bir sonuca ulaşmaktır. Bu sistemlerde yüksek zar atmak başarı getirmektedir ve atılan zarlar, yapılan eklemeler (ya da çıkarmalar) ile modifiye edilmektedir. Bu zar sistemine belki de en yaygın örnek, dünyaca ünlü rol yapma oyunu Dungeons & Dragons'ın sistemi olan d20 sistemidir.
Roll High sistemlerde işleyiş genel olarak şöyledir: Örneğin, şarkıcı bir karakterin sahne performansı becerisi +5 olsun. Eğer oyuncu bir performans sergilemek amacıyla zarda 12 attıysa, buna 5 ekleyerek sonucu 17 olarak bildirir. Oyun yöneticisi oyuncunun zar toplamını değerlendirir ve performansının başarılı olup olmadığını ilan eder.
Eklemeli sistemlerde oyuncular genellikle önceden belirlenmiş bir zorluk seviyesini aşmaya çalışırlar. Zorluk seviyeleri kolay (10), normal (15), zor (20) gibi sözel açıklamalarla da ifade edilir. Bir işin zorluk seviyesi bazı durumlarda rehber kitaplardaki kurallara göre, bazen de oyun yöneticisinin kararına göre belirlenir. Oyuncunun bir işte başarılı olmak için bu rakama denk (veya ondan daha yüksek) bir zar toplamına ulaşması gerekir.
Roll Over
Roll Over sistemler atılan zarın herhangi bir değişime uğramadığı ve düşük zar atmanın başarıyı getirdiği sistemlerdir. Atılan zar sonucu, yetenek seviyesi gibi daha önceden belirlenmiş bir sayıyla kıyaslanır. Eğer oyuncu bu sayıya eşit veya daha düşük bir zar atarsa, teşebbüs ettiği işi başarır. Eğer bu sayıdan daha yüksek zar atarsa bu başarısızlık demektir.
Örneğin, tırmanma yeteneği 12 olan bir karakter, bir tırmanma girişiminde başarılı olmak istiyorsa 12 veya daha düşük bir zar atmalıdır. Eğer attığı zar 12 veya daha düşük gelirse karakter başarılı olur, ama eğer daha yüksek gelirse tırmanmayı başaramaz. Oyuncunun bir konudaki yetenek seviyesi ne kadar yüksek olursa, başarı şansı da o kadar artar.
Roll Over sistemlerde zara ekleme çıkarma yapılmadığı için, zar bazlı matematiksel hesaplama daha azdır. Başarı veya başarısızlık basit bir kıyaslamayla belirlenir. Bu yüzden bu tarz hesaplar Roll High sistemlere göre daha hızlı yapılır.
Roll Over sistemler zorluk seviyelerini genelde "0" olarak ayarlar. Bu sistemlerde başarının belirlenmesindeki temel yöntem, oyuncunun attığı zarın kendi yetenek seviyesine denk veya daha düşük olup olmadığına bakmaktır. Zarlar bir zorluk seviyesiyle değil, karakterin kendi yetenek seviyesiyle kıyaslanmaktadır. Bu kıyaslamayla başarılan işler de "basit işler" olarak geçmektedir. Ancak burada "basit iş" kavramının tam olarak neyi ifade ettiği, yani o işin gerçekte ne kadar basit olduğu belirsiz kalır.
Oyunda bu belirsizliğin oluşturacağı soru işaretlerini gidermek, ve oyuna zorluk seviyesine benzer bir derinlik katabilmek için bazı Roll Over sistemlerde zorluk seviyeleri ve başarı marjı (success margin) kavramları bulunur. Bir işi yapmanın zor olduğu durumlarda oyuncular bazen kendi yetenek seviyelerinden daha düşük zarlar atmak (yani daha da büyük bir başarı sergilemek ve başarı marjı kazanmak) zorunda kalabilir. Örneğin, zorluk seviyesi 2 olan bir işi yapmaya çalışırken, karakter kendi yetenek seviyesinin en fazla 2 puan altında bir zar atmalıdır ki tırmanmayı başarabilsin. Örneğin, tırmanma kabiliyeti 12 olan bir karakterin zorluk seviyesi 2 olan bir duvara tırmanabilmesi için, oyuncu 3d6 zarda en fazla 10 atmalıdır (+2 başarı marjı).
Dice Pool
Dice Pool (Zar Havuzu) sistemi, şans faktörünü etkileyecek bütün olumlu ve olumsuz durumların hesaplanıp, sonuç olarak bulunan değer kadar zarın aynı anda atıldığı zar sistemidir.
Örneğin karakter bir kavgaya karıştı ve rakibine bir saldırı yapacak. Bu karakterin Güç değeri 3, Dövüş becerisi de 2 olsun. Kavga ederken her ikisi de kullanılır ve bu iki sayının toplamına (5) havuz denir. Oyuncu kavgada hamle yaparken birbirinin aynı 5 tane zarı aynı anda atar. Hangi tip zarların kullanılacağı oyundan oyuna, sistemden sisteme değişebilecek bir durumdur.
Dice Pool sisteminde zarlar atıldıktan sonra, başarıyı hesaplamak için farklı yöntemler kullanılabilir. Bu yöntemlerden birisi (ve en kolay olanı), belirli sayıda zarı atmak ve sonuçları toplamaktır.
Örneğin (yukarıdaki örneğe göre) atılan zarlar 2, 3, 1, 4 ve 6 olsun. Sonuç = 16.
Başarı hesaplamada kullanılabilecek bir diğer yöntem de, zarları kendi içerisinde "başarılı" ve "başarısız" olarak ikiye ayırarak, başarılı olanları saymaktır. Popüler oyun sistemi World of Darkness böyle bir yaklaşıma sahiptir ve on yüzlü zarlar kullanır (d10). Yukarıdaki kavga örneğine dönelim. Karakterin havuzu = 5, yani beş adet d10 atacak. World of Darkness'ta atılan zarlardan 1-7 arası düşenler başarısız, 8 veya üstü düşenler de başarılı sayılır. Karakter zarını attı ve masaya düşen zar sonuçları şu şekilde: 2,7,1,9,5. Sadece bir adet 9 var. Bu da bir adet başarılı zar demektir, yani karakter bir puanlık hasar verecek bir vuruş yaptı anlamına gelir. Zarlar hiçbir şekilde toplanmaz ve başarısız zarların sonuçları da kaale alınmaz. Sadece kaç tane başarılı zarın olduğu sayılır.
Bu hesaplama yönteminde bir işi başarabilmek için genelde bir başarılı zar yeterlidir. Eğer zarda en yüksek değer atılırsa (Onluk zarda 10 gibi), karaktere fazladan bir zar daha atma hakkı verilebilir. Bu duruma genelde "exploding dice" denir.
Dice Pool sisteminin diğer zar sistemlerine göre üstün görünen bazı yanları vardır. Bu sistemde, alanında usta olmayan birisi büyük işler başaramaz. Tecrübeli veya usta olan karakterler attıkları zarlardan belirli bir istikrar sağlayabilmektedir ancak onlar bile zaman zaman hata yapabilir. Yine de sistem istisnaları mümkün kılmakta, ama onları birer istisna olmaktan öteye götürmemektedir. Bu yönüyle sistem daha gerçekçi, biraz daha dikkat gerektiren ve biraz daha heyecan yaratabilecek bir sistemdir.
Dice Pool sisteminin zayıf yanları ise bazı durumlarda çok fazla zara ihtiyaç duyulmasıdır. Atılacak olan zar sayısı, kabiliyet ve yetenekler ile alakalı olduğu için, zar sayısını fazla artırmamak adına kabiliyet ve yetenek ölçeklendirmeleri genelde tek haneli sayılara düşer ve sistem daha basit bir yapıya bürünmek durumunda kalır. Tabii ki bunun tam anlamıyla bir zaaf olduğu söylenemez.
Doğrusal & Çan Eğrisi
Rol yapma oyunlarında kullanılan zar kullanım yöntemleri, ihtimaller dengesi bakımından "Doğrusal" ve "Çan Eğrisi" gibi iki ayrı başlıkta daha incelenebilir.
Başarıyı belirlemede yalnızca bir zarın atıldığı, böylelikle de zardaki bütün ihtimallerin birbirine eşit oranda düştüğü sistemler doğrusal sistemlerdir. Doğrusal sistem kullanan bir oyunda her an her şey yaşanabilir. Oyun sürprizlere daha açıktır ve yaşanan sahneler genellikle daha sinematiktir.
Başarıyı belirlemede birden fazla zarın aynı anda atılıp sonuçların toplandığı, böylelikle de ortalama sayılar atma ihtimalinin yükselerek, uçlardaki sayıları atma ihtimalinin düştüğü sistemler çan eğrisi sistemlerdir. Çan eğrisi sistem kullanan bir oyunda sürpriz unsuru azalır ve uzmanlık faktörünün etkisi artar. Oyunda yapılan girişimler daha gerçekçi sonuçlar verirler.
Doğrusal: d20 Sistemi
d20 sistemi, şu anda dünya üzerindeki en popüler rol yapma oyunu olan Dungeons & Dragons'ın kullanmakta olduğu sistemdir. Bu sistemde 20, 12, 10, 8, 6 ve 4 yüzlü zarlardan birer tane kullanılır. Bu sistemin bel kemiğini oluşturan zar, adından da anlaşılacağı gibi 20 yüzlü zardır. 20'lik zar oyunun her yerinde belirleyici olup, diğer zarlar başka ayrıntılar içindir. d20 sisteminin en büyük avantajları, anlaması ve uygulaması kolay bir sistem olması ve piyasada d20 sistemi üzerine pek çok ürünün kolayca bulunabiliyor olmasıdır.
d20 sisteminin büyük bir kitle tarafından sevilmesinin sebebi, sürprizlere açık bir ihtimaller dengesine sahip olmasıdır. Zardaki tüm sayıların düşme oranları birbirlerine eşittir ve sürpriz unsuru burada yatar. Oldukça sık bir biçimde 20 atılabilir, ama aynı sıklıkta 1 de atılabilir. Bir işi gözü kapalı yapabilecek bir karakter, zarın azizliğine uğrayıp 1 atarak başarısız olabilmektedir. Aynı şekilde, başarma şansının neredeyse imkansız olduğu durumlarda 20 atarak başarılı da olabilir. Her iki durum da oyuna heyecan katar, ancak uzmanlık faktörünün oyundaki etkisini azaltır. Zarda kaç atılacağı, en az karakterin ustalık seviyesi kadar önemli bir hâle gelir. Bu sebeple d20 sistemi, uzmanlık faktörüne daha çok önem veren bazı oyuncular tarafından tercih edilmeyebilir.
d20 gibi doğrusal bir sisteminde, atılan zarın üzerine eklenen (veya çıkarılan) her puanın matematiksel değeri aynıdır. Yani 1 puanlık ekleme yapmanın sağladığı avantaj "x" ise, 5 puanlık ekleme yapmanın avantajı da "5x" olur. Bunun sebebi, zardaki her sayının birbirine eşit oranda düşmesidir.
d20 sisteminin ihtimaller grafiğini görmek için tıklayın.Çan Eğrisi: 3d6 Sistemi
Yaygın olarak kullanılan başka bir yöntem de 3d6'dır. Farklı oyunlarda, roll high veya roll over stilinde kullanılır. Ödüllü rol yapma oyunu GURPS (Generic Universal Role Playing Game), roll over stilinde 3d6 sistemi kullanır.
3d6 yönteminin en belirgin özelliği, zardaki sürpriz unsurunu en aza indirmesidir. 3d6 kullanan bir oyunda bir iş yapılacakken, üç adet 6'lık zar aynı anda atılır ve sonuçlar toplanır. Böylece 3 ile 18 arasında bir toplam elde edilir. 3d6 sisteminde ortalama zar değeri 10 ½'dir. Buna göre, 10 ve 11 değerlerinin düşme olasılığı aynıdır. Atılan zarlar genellikle ortalama değerlerle sonuçlanır (8, 9, 10, 11, 12, 13 gibi). Bu da karakterler için istikrarlı bir performans demektir çünkü ilgili alanda eğitimli olan bir karakter için, zarda atılacak ortalama değerler yeterli olmaktadır. Uç sayıları atmak ise daha zordur. 3d6 sisteminde 16, 17 veya 4, 5 gibi zarlar atmak zordur. Zardaki en yüksek veya en düşük değerleri denk getirmek ise (3, 18) çok nadiren yaşanacak bir durumdur. Burada yatan istikrar sayesinde, beceriksiz karakterlerin mucize şeyler başarmaları veya usta karakterlerin basit bir işi yaparken çuvallamaları büyük ölçüde önlenmiş olur. Sistemin daha gerçekçi sonuçlar yaratmasının altında bu denge yatmaktadır.
3d6 sisteminde, (eklemeli bir sistem olduğunu varsayarsak) zara eklenecek sayı büyüdükçe, değeri katlanarak artar. Yani 5 puanlık ekleme yapmanın avantajı, 1 puanlık ekleme yapmanın avantajının 5 katından çok daha fazladır. 5 puanlık ekleme, zar sonucunu normalde atılması çok zor olan bir sayıya ulaştırabilir. Örneğin 3d6 atılarak zarda 12'ye ulaşmak olağan sayılan bir durumdur. Buna 5 eklendiğinde sonuç 17 olacaktır ve 3d6 sisteminde 17 atmak sık yaşanan bir durum değildir. Bu yüzden yapılan eklemeler büyüdükçe değerleri katlanır. Yetenek seviyelerinde +4 puandan +5 puana geçmek, +1 puandan +2 puana geçmekten çok daha değerlidir. Böylece karakterlerin ustalık seviyeleri, zarda kaç atıldığından çok daha önemli bir hale gelir.
3d6 sisteminin ihtimaller grafiğini görmek için tıklayın.